Η ημέρα του Σαββάτου είναι ένα θέμα που σχετίζεται με τον μωσαϊκό Νόμο, αν και η πηγή του βρίσκεται πολύ πριν, σ’ αυτήν την Δημιουργία. Η ημέρα τού Σαββάτου αποτελεί σημαία τής Ομολογίας τών Χριστιανών Αντβεντιστών τής Εβδόμης Ημέρας.
Η Αγία Γραφή αναφέρει πολλά για το Σάββατο. Σήμερα θα ξεκινήσουμε από την Παλαιά Διαθήκη. Οι βιβλικές περικοπές αναφέρονται ως επί το πλείστον από την μετάφραση τής Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας.
Γένεση 2:1-3 : «1 Έτσι ολοκληρώθηκαν ο ουρανός και η γη και ό,τι υπάρχει σ’ αυτά. 2 Μέχρι την έκτη μέρα ο Θεός είχε τελειώσει το έργο του και την έβδομη μέρα σταμάτησε να δημιουργεί. 3 Την έβδομη ημέρα την ευλόγησε και την καθαγίασε, γιατί αυτήν την ημέρα ολοκλήρωσε την δημιουργία του και αναπαύθηκε.»
«… κατέπαυσεν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἐποίησεν… ἐν αὐτῇ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἤρξατο ὁ θεὸς ποιῆσαι.» (εδ. 2 & 3, στους Ο΄)
Καταπαύω, σημαίνει, φέρω εις πέρας, τελειώνω (Λεξικό Ελληνικής Γλώσσης Lidell & Scott)
Ο συγγραφέας τής προς Εβραίους επιστολής χρησιμοποιεί τρεις φορές το ρήμα ‘καταπαύω’, και επτά φορές το ουσιαστικό ‘κατάπαυσις’, αναφερόμενος προφανέστατα στην ελληνική μετάφραση τής Παλαιάς Διαθήκης από τους Εβδομήκοντα. Όταν φτάσουμε στην πορεία τής μελέτης μας στην προς Εβραίους επιστολή, θα μελετήσουμε τα σχετικά εδάφια.
Τι μας λέει η περικοπή της Γένεσης; Μας λέει ότι:
- Ο Θεός τελείωσε, ολοκλήρωσε το έργο τής Δημιουργίας Του σε έξι ημέρες
- Σταμάτησε να εργάζεται με το πέρας τής Δημιουργίας και αναπαύθηκε
- Ευλόγησε την έβδομη ημέρα και την αγίασε, δηλαδή, την ξεχώρισε διότι σ’ αυτήν αναπαύθηκε
Εδώ αναφέρεται ως ‘η έβδομη ημέρα’. Δεν κατονομάζεται ως Σάββατο. Ούτε ο Θεός εδώ δίνει κάποια εντολή. Είναι όμως η πηγή, η βάση όλης της αλήθειας σχετικά με την ημέρα της κατάπαυσης τού Κυρίου. Ο,τι θα συναντήσουμε στην Αγία Γραφή από εδώ και μετά, βασίζεται στα εδάφια αυτά του 2ου κεφαλαίου τής Γένεσης. Σημειώνουμε απλώς ότι η εβραϊκή λέξη για το ρήμα ‘κατέπαυσεν’ είναι ‘σαβάτ’. Το ποια είναι, τελικώς, η σημασία τής κατάπαυσης θα το δούμε πλήρως στο τέλος αυτής της μελέτης (όχι της σημερινής αλλά της συνολικής).
Το Σάββατο, ο λαός Ισραήλ και το μάννα
Εξοδος 16:22-30: «22 Την έκτη μέρα μάζεψαν διπλάσια ποσότητα: δύο γομόρ για κάθε άτομο. Τότε οι αρχηγοί τής κοινότητας ήρθαν και το ανέφεραν στον Μωυσή. 23 Εκείνος τους είπε: «Αυτό διέταξε ο Κύριος. Αύριο είναι ημέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη στον Κύριο. Ψήστε και βράστε όσο θέλετε, και το υπόλοιπο φυλάξτε το ως αύριο το πρωί». 24 Το φύλαξαν ως το πρωί, όπως διέταξε ο Μωυσής, και δεν βρώμισε ούτε σκουλήκιασε. 25 «Φάτε το σήμερα», τους είπε ο Μωυσής, «γιατί σήμερα είναι ημέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη στον Κύριο και δεν θα το βρείτε στους αγρούς. 26 Τις έξι μέρες τής εβδομάδας μπορείτε να το μαζεύετε, αλλά την έβδομη, που είναι μέρα ανάπαυσης, δεν θα υπάρχει μάννα». 27 Ωστόσο την έβδομη μέρα, βγήκαν μερικοί από τον λαό να μαζέψουν μάννα, αλλά δεν βρήκαν. 28 Τότε είπε ο Κύριος στον Μωυσή: «Ως πότε θα αρνείσθε να τηρείτε τις εντολές μου και τους νόμους μου; 29 Ο Κύριος σάς έδωσε μία μέρα ανάπαυσης και γι’ αυτό την έκτη μέρα σάς δίνει τροφή για δύο μέρες. Την έβδομη μέρα καθένας θα μένει εκεί που βρίσκεται· κανένας δεν θα βγαίνει από το σπίτι του». 30 Έτσι, ο λαός αναπαυόταν την έβδομη μέρα.»
Εδώ αναφέρεται για πρώτη φορά η λέξη Σάββατο που στην εβραϊκή προφέρεται ‘σαμπάτ’ και έχει την ρίζα της στο ρήμα ‘καταπαύω’ που αναφέραμε παραπάνω. Η λέξη ‘Σάββατο’, λοιπόν, είναι εβραϊκή λέξη με ελληνική προφορά. Είναι επίσης η πρώτη φορά που ο λαός Ισραήλ καλείται να τηρήσει το Σάββατο, δηλαδή, την ημέρα τής κατάπαυσης σε σχέση με το μάννα. Ο Θεός ενεργεί δύο πράξεις για να διδάξει στους Ισραηλίτες την αγιότητα τού Σαββάτου που Εκείνος έχει ορίσει. Την έκτη ημέρα τούς δίνει μάννα για δύο ημέρες ενώ τις υπόλοιπες ημέρες μάζευαν το μάνα μιας ημέρας μόνο. Όταν μάζευαν παραπάνω από αυτό που έτρωγαν, το παραπάνω σκουλήκιαζε. Τώρα, το Σάββατο, το μάννα δεν σκουληκιάζει αν και το μάζεψαν την προηγούμενη ημέρα. Αυτές οι δύο ενέργειες του Θεού δίδαξαν τον Ισραήλ πως όταν ο Θεός καλεί τον λαό Του να υπακούσει κι εμπιστευθεί, ο Θεός θα καλύψει τις σχετικές ανάγκες του. Είναι λοιπόν Σάββατο, άγια ανάπαυση αφιερωμένη στον Κύριο.
Αλλά είναι και κάτι άλλο. Ο Θεός θεσπίζει την εβδομάδα, κατά την οποία θα εργάζονται έξι ημέρες και θα αφιερώνουν την έβδομη ημέρα σε ανάπαυση. O ερμηνευτής Bob Deffinbaugh γράφει ότι οι Αιγύπτιοι είχαν το σχήμα τών δέκα ημερών. Εδώ ο Θεός ορίζει για τον Ισραήλ το σχήμα τών επτά ημερών, το οποίο εμείς οι Ελληνες ονομάζουμε ορθώς εβδομάδα. Ο Θεός θεσπίζει το σχήμα τής Δημιουργίας που Εκείνος πραγματοποίησε.
Ο Θεός εδώ, στο Εξοδος 16, ετοιμάζει τον Ισραήλ για την εντολή τού μωσαϊκού Νόμου που αναφέρεται στο Σάββατο.
Η Τέταρτη Εντολή τού Δεκαλόγου τού Νόμου
Εξοδος 20:8-11: «8 Να θυμάσαι την ημέρα τού Σαββάτου για να την ξεχωρίζεις και να την αφιερώνεις στον Κύριο. 9 Έξι μέρες θα εργάζεσαι και θα κάνεις όλες τις εργασίες σου. 10 Αλλά η έβδομη μέρα είναι μέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη σ’ εμένα, τον Κύριο τον Θεό σου. Την ημέρα αυτήν δεν επιτρέπεται να κάνεις καμιά εργασία ούτε εσύ ούτε ο γιος σου ούτε η θυγατέρα σου ούτε ο δούλος σου ούτε η δούλη σου ούτε τα ζώα σου ούτε ο ξένος που κατοικεί στις πόλεις σου. 11 Σε έξι μέρες εγώ, ο Κύριος, δημιούργησα τον ουρανό, τη γη και τη θάλασσα, καθώς και όλα όσα υπάρχουν μέσα σ’ αυτά, και την έβδομη μέρα αναπαύθηκα. Γι’ αυτό ευλόγησα την ημέρα τού Σαββάτου και την ξεχώρισα για τον εαυτό μου.»
Ας κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις στην περικοπή αυτήν:
Πρώτον, βλέπουμε ότι η τέταρτη εντολή τού Δεκαλόγου βασίζεται στην πρώτη μας περικοπή, αυτήν του 2ου κεφαλαίου της Γένεσης, ότι δηλαδή (α) ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν σε έξι ημέρες, (β) την έβδομη ημέρα, που τώρα αποκαλείται Σάββατο, ο Θεός αναπαύθηκε και (γ) την ευλόγησε και την αγίασε, δηλαδή την ξεχώρισε για τον εαυτό Του.
Δεύτερον, ο Θεός διευρύνει το περιεχόμενο τής περικοπής στην Εξοδο 16. Εκεί το Σάββατο σχετίστηκε με την διαχείριση τού μάννα, μόνο. Εδώ ο Θεός απαγορεύει κάθε εργασία το Σάββατο και η απαγόρευση αφορά κάθε, μα κάθε άνθρωπο αλλά και ζώο. Η ανάπαυση θα είναι συνολική. Ολο το έθνος τού Ισραήλ θα αναπαύεται χωρίς απολύτως καμία εξαίρεση. Τουλάχιστον έτσι φαίνεται στην διατύπωση τής εντολής εδώ.
Τρίτον, ο λαός πρέπει να προσαρμόσει την ζωή του στον τύπο τής εβδομάδας όπως την ορίζει εδώ ο Θεός. Θα εργάζεται έξι ημέρες και θα ολοκληρώνει το έργο τής εβδομάδας. Με το πέρας τής έκτης ημέρας έχει φτάσει και το πέρας τής εργασίας. Αν μία εργασία έμεινε ατελής, θα παραμείνει ατελής όλο το Σάββατο. Αυτό σημαίνει ότι ο λαός πρέπει να ασκηθεί σ’ αυτόν τον τρόπο ζωής. Θα σκεφτεί, θα προγραμματίσει, θα εργαστεί με αυτήν την νοοτροπία. Είναι ένα μάθημα ζωής.
Τέταρτον, η έβδομη ημέρα δεν είναι απλώς ημέρα ανάπαυσης. Είναι ημέρα ιδιαιτέρως ευλογημένη και αγιασμένη. Πρόκειται βεβαίως για μια περίπτωση ανάμεσα σε πάρα πολλές άλλες που ο λαός πρέπει να μάθει να κάνει διάκριση ανάμεσα στο κοινό και στο άγιο, στο καθημερινό και στο κάτι ξεχωριστό που είναι αφιερωμένο αποκλειστικά στον Κύριο. Ο λαός θα πρέπει ν’ αντιληφθεί τι είναι αυτό το ξεχωριστό. Θα πρέπει να στρέψει την προσοχή του, τον νου και την καρδιά του στον Θεό τον Δημιουργό Του που ορίζει τα πράγματα στο σύμπαν αλλά και στην ανθρώπινη ζωή.
Το Σάββατο, σημείο μεταξύ του Θεού και του Ισραήλ
Εξοδος 31:12-17: «12 Ο Κύριος έδωσε εντολή στον Μωυσή να πει στους Ισραηλίτες: 13 «Προσέχετε να τηρείτε τις ημέρες τού Σαββάτου, που είναι αφιερωμένες σ’ εμένα. Αυτές θα είναι σημείο για όλες τις γενιές σας ανάμεσα σ’ εμένα και σ’ εσάς, που θα δείχνει ότι εγώ ο Κύριος είμαι εκείνος που σας ξεχώρισα για λαό μου. 14 Οφείλετε να τηρείτε το Σάββατο, γιατί είναι άγια μέρα. Όποιος την βεβηλώσει και εργαστεί εκείνη την ημέρα, αυτός πρέπει να αποκοπεί από το λαό του. 15 Έξι μέρες θα εργάζεστε· η έβδομη μέρα όμως είναι το Σάββατο, μέρα αργίας, αφιερωμένη σ’ εμένα τον Κύριο. Όποιος εργαστεί μέρα Σάββατο, εξάπαντος θα πεθάνει. 16 Οι Ισραηλίτες πρέπει να τηρούν από γενιά σε γενιά το Σάββατο ως διαθήκη αιώνια, και να το γιορτάζουν. 17 Αυτή η μέρα θα είναι σημάδι αιώνιο ανάμεσα σ’ εμένα και τους Ισραηλίτες, γιατί σε έξι μέρες εγώ, ο Κύριος, δημιούργησα τον ουρανό και τη γη, και την έβδομη μέρα σταμάτησα και αναπαύθηκα».
Εδώ ο Θεός μιλάει για τα Σάββατά Του. Προσθέτει κάτι σημαντικό ως προς αυτά που μέχρι τώρα γνωρίζαμε, ότι το Σάββατο είναι το χαρακτηριστικό σημάδι τής σχέσης τού Θεού με τον λαό Του Ισραήλ. Βρίσκεται περίπου στην μέση τού Δεκαλόγου και συνδέει τις πρώτες εντολές που αφορούν την σχέση τού Ισραηλίτη με τον Θεό με τις υπόλοιπες εντολές που αφορούν την σχέση τού Ισραηλίτη με τον πλησίον του. Εδώ τονίζεται πολύ η τιμωρία που περιμένει όποιον βεβηλώνει τα Σάββατα. Η τιμωρία είναι θάνατος.
Οι Ισραηλίτες πρέπει να τηρούν τα Σάββατα «εἰς τὰς γενεὰς αὐτῶν διαθήκη αἰώνιος» (εδ. 16, Ο΄). Στην εβραϊκή γλώσσα η έκφραση είναι μπερίτ ολάμ. Η ίδια έκφραση στο εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιείται για το ουράνιο τόξο που υποσχέθηκε ο Θεός στο Γένεση 9:16, για την περιτομή στο Γένεση 17:7, 13, 19, και για τα 12 ψωμιά που θα προσφέρονταν κάθε Σάββατο επάνω στο άγιο τραπέζι από τους Ισραηλίτες ως μια διαρκής υποχρέωση. Στο Β΄ Σαμουήλ 23:5 ο Δαβίδ λέει τα τελευταία του λόγια και μεταξύ άλλων λέει πως ο Θεός έκανε μαζί του αιώνια διαθήκη (μπερίτ ολάμ), διαταγμένη σε όλα τα σημεία και σίγουρη. Τέλος, στον Ιεζεκιήλ 37, ο Θεός δια του Πνεύματος τον μεταφέρει σε μια κοιλάδα γεμάτη με νεκρά κόκκαλα, που συμβολίζουν τον οίκο Ισραήλ. Ο Θεός δίνει σάρκα και νεύρα και ζωή στα κόκκαλα αυτά και ξαναζούν και υπόσχεται στον προφήτη ότι θα επαναφέρει όλον τον Ισραήλ στην χώρα του. Και στο τέλος τού λέει, «Και θα κάνω προς αυτούς διαθήκη ειρήνης· αυτή θα είναι διαθήκη αιώνια (μπερίτ ολάμ) προς αυτούς· και θα τους στηρίξω, και θα τους πληθύνω, και θα βάλω το αγιαστήριό μου ανάμεσά τους στον αιώνα.» (εδ. 26).
Η φράση «αιώνια διαθήκη» θα πρέπει να ερμηνευθεί σε κάθε περικοπή αναλόγως τού ζητήματος για το οποίο ο Θεός υπόσχεται διαρκή ισχύ. Ας σκεφτούμε, λ.χ. και ας προβληματιστούμε για την αιώνια διαθήκη τής περιτομής. Πώς πρέπει να την ερμηνεύσουμε; Ισχύει αιωνίως; Αν ναι, για ποιους ισχύει; Για τον Ισραήλ ή και για τους εθνικούς; Πώς ισχύει; Ισχύει αιωνίως η φυσική περιτομή ή η περιτομή τής καρδιάς, όπου τότε βεβαίως μιλάμε για μία πνευματική πράξη στην ψυχή και όχι μια επέμβαση στο σώμα, και που τότε, στην Παλαιά Διαθήκη, προεικονιζόταν ως φυσική περιτομή στο σώμα; Η Καινή Διαθήκη τι λέει για το ζήτημα αυτό; Πώς Καινή Διαθήκη ερμηνεύει την Παλαιά Διαθήκη στο ζήτημα αυτό; Μπαίνουμε σε τέτοιες λεπτομέρειες για να δούμε πώς πρέπει να ερμηνεύουμε και κατανοούμε μία βιβλική φράση σαν αυτήν. Όταν λοιπόν φτάσουμε στην μελέτη μας στην Καινή Διαθήκη θα επανέλθουμε στην φράση «αιώνια διαθήκη».
Να επαναλάβουμε το εδάφιο 13, «Αυτές (οι ημέρες τού Σαββάτου) θα είναι σημείο για όλες τις γενιές σας ανάμεσα σ’ εμένα και σ’ εσάς, που θα δείχνει ότι εγώ ο Κύριος είμαι εκείνος που σας ξεχώρισα για λαό μου.» Τι σημαίνουν αυτά τα λόγια; Όπως ο Θεός ξεχώρισε την έβδομη ημέρα από τις έξι προηγούμενες τής Δημιουργίας, έτσι οι Ισραηλίτες θα ξεχώριζαν το Σάββατο. Όπως ο Θεός αγίασε την Σκηνή τού Μαρτυρίου και όλα τα σκεύη της, έτσι και η ημέρα τού Σαββάτου ήταν άγια. Όπως ο Θεός αγίασε την έβδομη ημέρα, την Σκηνή και τα σκεύη της, τους ιερείς, τους Λευίτες και κάθε δραστηριότητα που γινόταν μέσα εκεί, έτσι ο ίδιος ο λαός Ισραήλ ήταν άγιος στον Κύριο. Ηταν, με άλλα λόγια, δημιουργημένος και ξεχωρισμένος για τον Κύριο. Προοριζόταν να γνωρίσει τις βουλές τού Θεού και να τις υπηρετήσει με πιστότητα για να δοξάσει τον Θεό, για να καταστεί μαρτυρία στα γύρω έθνη. Συνεπώς, ο Ισραηλίτης το Σάββατο δεν αναπαυόταν, μόνο. Αυτή η ημέρα ήταν αφιερωμένη στον Κύριο. Θα σκεπτόταν τον Κύριο και θα επιδίωκε να κατανοήσει τους τρόπους Του για να πορευτεί στους δρόμους Του. Θα Τον μελετούσε, θα Τον μιμείτο κατά κάποιον τρόπο. Θα εξαρτιόταν απ’ Αυτόν. Θα Τον ευχαριστούσε για την Δημιουργία Του αλλά και για την δύναμη και τα μέσα που του παρέχει να εργάζεται ο ίδιος και ν’ απολαμβάνει τον κόπο τών χεριών του. Θα παρέδιδε την θέλησή Του στο δικό Του θέλημα. Θα ζητούσε έλεος, θα διόρθωνε τους δρόμους Του, θα επιδίωκε ν’ αντιληφθεί ως δικός Του λαός πως πρέπει να Του μοιάζει. Εμείς σήμερα, στην οικονομία τής Καινής Διαθήκης, γνωρίζουμε επαρκώς ότι ο Θεός υποσχέθηκε στον Αβραάμ, τον γεννήτορα τού λαού Ισραήλ, την ευλογία δι’ αυτού (του Αβραάμ) σε όλα τα έθνη τής γης. Η ευλογία αυτή δόθηκε δια του Ιησού Χριστού, κατά σάρκα απογόνου τού Αβραάμ. Τι εργάστηκε λοιπόν ο Θεός δια του λαού Ισραήλ; Ξεχώρισε ο Θεός τον Ισραήλ για να πραγματοποιήσει στον κόσμο μας την λύτρωση τού ανθρώπινου γένους από την αμαρτία. Η ύπαρξη τού λαού Ισραήλ –ένα θαύμα καθ’ εαυτό- θα γινόταν ο δρόμος ή το μέσο δια του οποίου ο Θεός θα καταργούσε την αμαρτία, την φθορά και τον θάνατο και θα έφερνε στο φως την ζωή και την αφθαρσία δια του Ιησού Χριστού. Θα πραγματοποιούσε μια καινούρια δημιουργία εν τω Χριστώ. Αυτός ήταν ο σκοπός ύπαρξης τού λαού Ισραήλ. Γι’ αυτόν τον λόγο αγιάστηκε, δηλαδή τον ξεχώρισε ο Θεός από τους άλλους λαούς για να υπηρετήσει αυτήν την θεία βουλή. Δεν ξέρω πόσο απ’ όλο αυτό μπορούσε ένας Ισραηλίτης ν’ αντιληφθεί. Ξέρω όμως ότι έπρεπε να μελετάει τον λόγο τού Θεού που ερχόταν στην ακοή του, να ρωτάει τους προφήτες, να διδάσκεται από τους ιερείς, να επιδιώκει όσο μπορεί ν’ αγαπήσει τον Θεό Του με όλη του την καρδιά, την ψυχή, την διάνοια και την δύναμη και τον πλησίον του σαν τον εαυτό του. Το Σάββατο λοιπόν ήταν ο καταλληλότερος χρόνος να το πράξει αυτό και ταυτόχρονα ήταν το σημάδι αυτού του αγιασμού, πως όπως ο Θεός αγίασε το Σάββατο, έτσι αγίασε τον λαό Του, τον Ισραήλ. Το Σάββατο ήταν ένα εποπτικό μάθημα για τον λαό Ισραήλ σχετικά με τον αγιασμό του από τον Θεό. Ο Θεός πάντοτε χρησιμοποιεί το επιμέρους για να κατανοήσουμε το ολόκληρο. Χρησιμοποιεί το προσωρινό για να εννοήσουμε το αιώνιο. Χρησιμοποιεί το ανθρώπινο βίωμα για ν’ αντιληφθούμε το θεϊκό.
Άλλες σχετικές εντολές και οδηγίες
Εξοδος 34:21: «Έξι μέρες θα εργάζεστε, αλλά την έβδομη θα αναπαύεστε, είτε είναι εποχή οργώματος είτε συγκομιδής.» Εδώ ο Θεός τονίζει στον Ισραήλ τι να προσέξει όταν μπει στη γη της υπόσχεσης και αρχίζει να οργώνει και να θερίζει, να μην ξεχάσει να τηρήσει άγια τα Σάββατα.
Εξοδος 35:2-3: «2 Έξι μέρες θα εργάζεστε, η έβδομη όμως θα είναι για σας μέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη σ’ εμένα τον Κύριο. Όποιος εργαστεί τότε, πρέπει να υποστεί την ποινή τού θανάτου. 3 Δεν θ’ ανάβετε ούτε φωτιά στα σπίτια σας μέρα Σάββατο.»
Στο εδάφιο αυτό αναφέρεται ξεκάθαρα η απαγόρευση τού μαγειρέματος κατά το Σάββατο. Υπονοείται στο 16:23 που διαβάσαμε παραπάνω: «Εκείνος τους είπε: «Αυτό διέταξε ο Κύριος. Αύριο είναι ημέρα ανάπαυσης, αφιερωμένη στον Κύριο. Ψήστε και βράστε όσο θέλετε, και το υπόλοιπο φυλάξτε το ως αύριο το πρωί».» Αυτό πρακτικά σημαίνει «κρύο πιάτο» για το Σάββατο. Φαγητό που έχει μαγειρευτεί προηγούμενη μέρα και θα φαγωθεί ως έχει.
Στο σημείο αυτό, για να είμαστε ειλικρινείς, προβληματιζόμαστε για το τι αποτελεί εργασία και τι όχι. Λέει ο Θεός, «δεν θα εργάζεσαι το Σάββατο». Δεν τους δίνει, όμως, έναν κατάλογο τού τι αποτελεί εργασία και τι όχι. Το ζέσταμα ενός φαγητού αποτελεί εργασία; Κι ας μην πούμε ότι ο προβληματισμός δεν είχε νόημα για τους Ισραηλίτες και ότι όλοι έπρεπε να καταλάβουν ακριβώς τι έπρεπε να κάνουν! Αυτό θα το αντιληφθούμε κάπως ικανοποιητικά όταν φτάσουμε στα κείμενα τής Καινής Διαθήκης. Και προσθέτω στον προβληματισμό μου: απαγορευόταν το άναμμα φωτιάς μόνο για φαγητό ή για οποιοδήποτε σκοπό;
Παραβιάζεται η εντολή τού Σαββάτου
Λευιτικό 15:32-36: «32 Ενώ οι Ισραηλίτες ήταν στην έρημο, βρήκαν κάποιον που μάζευε ξύλα μέρα Σάββατο. 33 Εκείνοι που τον είδαν τον έφεραν στον Μωυσή και στον Ααρών μπροστά σ’ όλη την κοινότητα. 34 Τον φυλάκισαν όμως, γιατί δεν ήξεραν τι έπρεπε να του κάνουν. 35 Τότε είπε ο Κύριος στον Μωυσή: «Ο άνθρωπος αυτός πρέπει εξάπαντος να πεθάνει· να τον λιθοβολήσει όλη η κοινότητα έξω από το στρατόπεδο». 36 Έτσι όλη η κοινότητα τον έβγαλε έξω από το στρατόπεδο και τον εκτέλεσε με λιθοβολισμό, όπως είχε διατάξει ο Κύριος τον Μωυσή.»
Ποια είναι η ανταπόκρισή μας σ’ αυτό το γεγονός; Σοκ και δέος; Εδώ κρίνεται πραγματικά η στάση μας απέναντι στον ίδιο τον Θεό. Εδώ, αναλόγως τού πώς τοποθετούμαστε σ’ αυτό το γεγονός, κρινόμαστε, αξιολογούμαστε απέναντι στον Θεό που πιστεύουμε.
Λευιτικό 23:3 «Έξι μέρες θα εργάζεστε, αλλά η έβδομη μέρα θα είναι Σάββατο, μέρα απόλυτης ανάπαυσης. Δεν θα κάνετε καμιά εργασία, αλλά θα γίνεται ιερή σύναξη. Το Σάββατο ανήκει στον Κύριο, όπου κι αν κατοικείτε.» Παρατηρούμε ότι εδώ προστίθεται μια νέα αλήθεια. Πως το Σάββατο θα είναι ημέρα σύναξης τού λαού τού Θεού.
Στο Λευιτικό 25, κυρίως, και λίγο στο 26, ο Θεός μιλάει για το σαββατικό έτος και το ιωβηλαίο έτος. Κάθε έξι χρόνια, από την στιγμή που θα κατοικήσουν στην γη Χαναάν και θα γίνει δική τους, το έβδομο έτος θα είναι σαββατικό. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα εργάζονται την γη, δεν θα σπέρνουν και δεν θα θερίζουν. Και όταν περάσουν επτά επταετίες ετών, δηλαδή 49 χρόνια, τότε θα γιορτάσουν το ιωβηλαίο έτος. Σ’ αυτό, επίσης, δεν θα γίνεται σπορά και θερισμός. Κατ’ αυτό το έτος οι δούλοι θ’ αποκτούν την ελευθερία τους κι εκείνος που αναγκάστηκε λόγω φτώχειας να πουλήσει το χωράφι του θα το παίρνει πίσω. Και πώς θα ζουν αυτά τα χρόνια τής αγρανάπαυσης οι Ισραηλίτες; Ο Θεός θα ευλογεί την γη τους και την συγκομιδή τους το έκτο έτος ώστε να μπορούν να ζήσουν για τρία χρόνια, μέχρι να έρθει ο καινούριος θερισμός το όγδοο έτος. Και όταν θα ερχόταν το 48ο έτος, θα τους έδινε τροφή για τέσσερα χρόνια. Καταλαβαίνουμε πόση πίστη απαιτούσαν τα λόγια αυτά τού Θεού από τους Ισραηλίτες και πόση αφιέρωση για να υπακούσουν στο πνεύμα τού ιωβηλαίου έτους, του έτους τής άφεσης και της απελευθέρωσης. Γιατί όλα αυτά; Διότι ο Θεός τού Ισραήλ ήταν και ο Κύριος τής γης που τους χάρισε. Ο νόμος τού Σαββάτου αγκάλιαζε και την γη και την ωφελούσε. Η γη έπρεπε ν’ αναπαυθεί. Η γη ανήκει στον Κύριο τον Δημιουργό της. Κι αν ο Ισραήλ δεν υπάκουε στην Διαθήκη που σύναψε ο Θεός μαζί του εκεί στο Σινά; Τότε θα έπεφταν οι κρίσεις τού Θεού πάνω στον λαό αλλά και πάνω στην γη αναλογικά με την ανυπακοή τους. Αυτό περιγράφεται εντυπωσιακά στο κεφάλαιο 26 του Λευιτικού.
Στους Αριθμούς 28:9-10 έχουμε μια πρόσθετη θυσία που έπρεπε να γίνεται κάθε Σάββατο στην Σκηνή τού Μαρτυρίου.
Δευτερονόμιο 5:12-15: «12 Να τηρείς την ημέρα του Σαββάτου… 14 … ο δούλος σου και η δούλη σου πρέπει να αναπαύονται, όπως εσύ. 15 Μην ξεχνάς ότι ήσουν δούλος στην Αίγυπτο, αλλά εγώ ο Κύριος, ο Θεός σου, σε έβγαλα από ’κει με το δυνατό μου χέρι, με την ακαταμάχητη δύναμή μου. Γι’ αυτό σε διέταξα να τηρείς τη μέρα τού Σαββάτου.»
Εδώ στο Δευτερονόμιο επαναλαμβάνονται γνωστές αλήθειες αλλά υπάρχει κάτι καινούριο. Τα λόγια περί Σαββάτου δεν ξεκινούν με την γνωστή φράση «να θυμάσαι την ημέρα του Σαββάτου» αλλά με την εντολή «να τηρείς την ημέρα τού Σαββάτου». Και παρακάτω δίνει ο Θεός έμφαση πως ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να μην κακομεταχειρίζεται τον δούλο του το Σάββατο. Η ανάπαυση ισχύει και για τον δούλο. Εδώ για πρώτη φορά το Σάββατο συνδέεται με την απελευθέρωση τών Ισραηλιτών από την Αίγυπτο. Οι ελευθερωμένοι Ισραηλίτες μπορούν και οφείλουν να τηρούν το Σάββατο για τον Κύριο. Ο λυτρωμένος Ισραήλ ανήκει στον Κύριο και μπορεί να γιορτάζει τις γιορτές τού Κυρίου, που μία από αυτές είναι το Σάββατο. Βλέπουμε σταδιακά πως η έννοια τού Σαββάτου εμπλουτίζεται στο περιεχόμενό της και στην σημασία της. Την διεύρυνση αυτήν την κάνει ο ίδιος ο Κύριος και δεν αποτελεί ανθρώπινη επινόηση.
Το Σάββατο στους Ψαλμούς και στους Προφήτες
Ο Ψαλμός 92 είναι αφιερωμένος στο Σάββατο. Ας τον διαβάσουμε.
1 Ψαλμός, ωδή για την ημέρα τού Σαββάτου.
2 Είναι καλό να σ’ εξυμνούνε, Κύριε, και μουσική να παίζουνε για σένα, Ύψιστε!
3 Απ’ το πρωί να διαλαλούν την ευσπλαχνία σου και την πιστότητά σου όλη τη νύχτα,
4 με λύρα και με όργανο δεκάχορδο, με άσματα και με κιθάρα.
5 Με τα έργα σου χαρά μου ’δωσες, Κύριε· θ’ αγάλλομαι για όσα έχεις φτιάξει.
6 Πόσο μεγάλα, Κύριε, τα έργα σου! Πολύ βαθιές οι σκέψεις σου!
7 Ο άνθρωπος ο ανόητος δεν τις γνωρίζει· και ο μωρός δεν τις αντιλαμβάνεται.
8 Ψηλώνουν οι ασεβείς σαν το χορτάρι, κι ανθίζουν όλοι οι δράστες τής παρανομίας, μα θα εξαφανιστούν για πάντα.
9 Κι εσύ ύψιστος μένεις στον αιώνα, Κύριε.
10 Κι όσο για τους εχθρούς σου, Κύριε, αυτοί όλοι θα καταστραφούν· και θα διασκορπιστούνε όλοι της ανομίας οι δράστες.
11 Μ’ έκανες δυνατό σαν αγριοβούβαλο· μ’ έχρισες με καινούριο λάδι.
12 Τα μάτια μου βλέπουν την πτώση τών εχθρών μου· της ανομίας τούς δράστες θ’ ακούω που θα υποφέρουν, αυτούς που εναντίον μου με μοχθηρία στραφήκαν.
13 Ο δίκαιος θα φουντώσει σαν τον φοίνικα· σαν κέδρος τού Λιβάνου θα ψηλώνει.
14 Σαν τα φυτά στον οίκο του Κυρίου, που στου Θεού μας τις αυλές ανθούν.
15 Καρπό θα δίνει ως τα γηρατειά, θα ’ναι ακμαίος κι αγέραστος,
16 για να διακηρύττει: «Ο Κύριος είναι δίκαιος, είναι το φρούριό μου, και σ’ αυτόν δεν βρίσκεται αδικία καμιά».
Είναι λοιπόν ένας ψαλμός αφιερωμένος στον Θεό, τον Κύριο του Ισραήλ και τον εξυμνεί για τις βουλές Του και τα έργα Του.
Ο ευνούχος και ο αλλοεθνής που σέβεται τον Κύριο
Ησαΐας 56:1-7: «1 Ο Κύριος λέει: «Το δίκιο προστατέψτε το κι ασκείτε τη δικαιοσύνη, γιατί σύντομα θα ’ρθει η σωτηρία μου, η δικαιοσύνη μου θα φανερωθεί. 2 Μακάριος ο άνθρωπος που τα εφαρμόζει αυτά, που σέβεται το Σάββατο και δεν το βεβηλώνει και που αποφεύγει να κάνει το κακό». 3 Ας μη σκεφτεί κανείς αλλοεθνής, που έχει προσκολληθεί στον Κύριο, ότι μπορεί ο Κύριος να τον χωρίσει από το λαό του. Ας μη σκεφτεί κανείς ευνούχος ότι είναι δέντρο ξερό. 4 Γιατί ο Κύριος λέει: «Τους ευνούχους που τηρούν τα Σάββατά μου και εκτελούν αυτά που μ’ ευαρεστούν μένοντας πιστοί στη διαθήκη μου, 5 μες στο ναό μου και στα τείχη μου θα τους δώσω μνημείο με το όνομά τους, ώστε να τους θυμούνται περισσότερο απ’ αυτούς που έχουν γιους και θυγατέρες. 6 Τους αλλοεθνείς που μ’ αγαπάνε κι έχουν προσκολληθεί στο λαό μου για να με υπηρετούν και να ’ναι δούλοι μου, όλους εκείνους που τηρούν το Σάββατο και δεν το βεβηλώνουν και μένουνε πιστοί στη διαθήκη μου, 7 εγώ θα τους οδηγήσω στο άγιο μου βουνό, και στο ναό μου θα τους δώσω αγαλλίαση. Τα ολοκαυτώματά τους κι οι θυσίες τους θα είναι δεκτές στο θυσιαστήριό μου, γιατί ο ναός μου θα ονομαστεί οίκος προσευχής για όλους τους λαούς».
Εδώ ο Θεός φανερώνει αρχικά πως απαιτεί ο λαός Του να εφαρμόζει δικαιοσύνη. Δεν αρκεί να λέει πως γιορτάζει το Σάββατο όταν στην καθημερινότητά του ενεργεί αδίκως. Κατόπιν μας λέει πως χαίρεται και ευαρεστείται στην πίστη και αφοσίωση ανθρώπων που υστερούν έναντι άλλων, όπως είναι ένας ευνούχος ή ένας αλλοεθνής. Φανερώνει ακόμη ένα μυστικό Του, πως ο Ναός θα ονομαστεί οίκος προσευχής για όλους τους λαούς και όχι μόνον για τον Ισραήλ.
Ησαΐας 58:13-14: «13 Ο Κύριος λέει: «Να τηρείτε την αργία τού Σαββάτου σαν μέρα άγια, που σ’ εμένα ανήκει. Οδοιπορίες, να μην κάνετε, να μην δουλεύετε και να μην κάνετε συναλλαγές, αλλά την ημέρα αυτήν να την τιμάτε σαν ημέρα χαράς. 14 Τότε θα βρείτε σ’ εμένα τη χαρά σας και θα σας οδηγήσω εγώ με ασφάλεια πάνω από κάθε εμπόδιο· και θ’ απολαύσετε τους καρπούς τής χώρας που έδωσα στον προπάτορά σας τον Ιακώβ. Εγώ ο Κύριος τα λέω». Εδώ διαφαίνεται η τάση τού λαού να παραμελεί το Σάββατο.
Ιερεμίας 17:21-27: «21 Ο Κύριος λέει: Αν αγαπάτε τη ζωή σας, μη σηκώνετε φορτία και μην τα μεταφέρετε μέσα από τις πύλες τής Ιερουσαλήμ μέρα Σάββατο. 22 Το Σάββατο μη βγάζετε φορτία από τα σπίτια σας και μην κάνετε καμιά εργασία, αλλά να θεωρείτε άγια αυτήν τη μέρα που ανήκει αποκλειστικά σ’ εμένα, όπως έχω διατάξει τους προγόνους σας. 23 Εκείνοι όμως δεν άκουσαν ούτε έδωσαν καμιά σημασία· πείσμωσαν και δεν με υπάκουσαν ούτε δέχτηκαν συμβουλές. 24 Ακούστε με όμως εσείς! Μην περνάτε κανένα φορτίο μέσα από τις πύλες τής πόλης αυτής το Σάββατο, και γενικά μην κάνετε καμιά εργασία αυτήν την ημέρα· να την θεωρείτε άγια μέρα. Τότε θα μπουν μέσα από τις πύλες τής πόλης αυτής βασιλιάδες κι άρχοντες τής δυναστείας τού Δαβίδ. Μαζί με τον λαό τού Ιούδα και τους κατοίκους τής Ιερουσαλήμ, θα είν’ ανεβασμένοι σε άμαξες κι άλογα, κι η Ιερουσαλήμ θα είναι πάντα γεμάτη κατοίκους. 26 Θα έρθουν άνθρωποι από τις πόλεις τού Ιούδα και από τα περίχωρα τής Ιερουσαλήμ, απ’ την περιοχή τής φυλής τού Βενιαμίν, απ’ τα λοφώδη μέρη, απ’ τα βουνά και τις νότιες περιοχές, και θα προσφέρουν ολοκαυτώματα και θυσίες, αναίμακτες προσφορές, θυμιάματα κι ευχαριστήριες θυσίες στο ναό τού Κυρίου. 27 Αλλά αν δεν με υπακούσετε και δεν θεωρήσετε αγία τη μέρα τού Σαββάτου, αλλά σηκώνετε φορτία και τα μεταφέρετε το Σάββατο μέσα από τις πύλες τής Ιερουσαλήμ, τότε θ’ ανάψω φωτιά στις πύλες τής πόλης, που θα κατακάψει τα παλάτια της και κανείς δεν θα μπορέσει να την σβήσει».
Την ημέρα τού Σαββάτου γινόταν εμπόριο, μας λέει ο Ιερεμίας. Η Ιερουσαλήμ, τελικώς, πολιορκήθηκε και κάηκε από τον στρατό τού Ναβουχοδονόσορ.
Στον Ιεζεκιήλ 20:12-26, 22:8, 16, 26, ο Θεός εκφράζει το μεγάλο του παράπονο ότι ο λαός Ισραήλ δεν τήρησε τα Σάββατα. Ο Θεός είναι δυσαρεστημένος με τους προφήτες, με τους ιερείς και με τους άρχοντες. Η οργή Του θα ξεσπάσει επάνω σε όλον τον λαό.
Ναι, ο Ισραήλ δεν τήρησε τα Σάββατα. Ο Ισραήλ δεν τήρησε γενικότερα τον Νόμο τού Θεού. Το μήνυμα τών προφητών ήταν ξεκάθαρο πως ο Ισραήλ καθ’ όλη την πορεία του ξέκλινε από τον Κύριο και τον Νόμο Του και μάλιστα κατάντησε χειρότερος από τα έθνη που τον περιέβαλλαν. Ετσι, η οργή τού Θεού ξέσπασε πάνω του, πάνω στον Ναό, πάνω στην γη που τους χάρισε. Πάντοτε, όμως, υπήρχε ένα μικρό πιστό υπόλοιπο ευσεβών ανθρώπων που τηρούσαν τον Νόμο, όσο αυτό ήταν εφικτό μέσα στο πλαίσιο τής Παλαιάς Διαθήκης και με την χάρη που ο Θεός τους έδινε προκαταβολικά.
Νεεμίας 10:28-31: Εδώ βρισκόμαστε στα χρόνια που ο λαός Ισραήλ έχει επιστρέψει από την εξορία στη γη του. Η κρίση του Θεού εκδηλώθηκε και τώρα ο Θεός κάνει πάλι έλεος. Οι Ιουδαίοι με τον Νεεμία δεσμεύονται να τηρήσουν τις εντολές τού Θεού σε πολλά ζητήματα που παλαιότερα είχαν εκτραπεί. Μεταξύ αυτών δεσμεύονται και για το Σάββατο. «Αν οι λαοί τής γης φέρουν αγοράσιμα ή οποιεσδήποτε τροφές να πουλήσουν την ημέρα τού Σαββάτου, ότι δεν θα τα πάρουμε απ’ αυτούς σε ημέρα Σαββάτου, και σε άγια ημέρα· και ότι θα αφήσουμε τον έβδομο χρόνο, και την απαίτηση κάθε χρέους.»
Νεεμίας 13:15-22: «15 Εκείνον τον καιρό είδα στην Ιουδαία κάποιους να πατούν σταφύλια στα πατητήρια το Σάββατο. Κάποιοι άλλοι μετέφεραν δεμάτια σιτάρι και τα φόρτωναν στα γαϊδούρια, καθώς και κρασί, σταφύλια και σύκα και κάθε είδους εμπορεύματα, και τα έφερναν στην Ιερουσαλήμ. Τότε τους έκανα παρατήρηση σχετικά με την ημέρα που πουλούσαν τις πραμάτειες τους. 16 Οι Τύριοι που έμεναν στην Ιερουσαλήμ έφερναν εκεί ψάρια και διάφορα άλλα εμπορεύματα και τα πουλούσαν το Σάββατο στους Ιουδαίους. 17 Τότε επέπληξα τους άρχοντες τής Ιουδαίας και τους είπα: «Τι είναι αυτό το κακό που κάνετε και μολύνετε την ημέρα τού Σαββάτου; 18 Τα ίδια έκαναν και οι πρόγονοί σας και ο Θεός μάς προξένησε όλο αυτό το κακό σ’ εμάς και στην πόλη. Κι εσείς τώρα μολύνετε το Σάββατο κι επισύρετε έτσι περισσότερη οργή Θεού πάνω στους Ισραηλίτες!» 19 Διέταξα, λοιπόν, να κλείνουν οι πύλες της Ιερουσαλήμ, μόλις άρχιζε να σκοτεινιάζει, πριν το Σάββατο, και να μην ανοίγονται προτού περάσει το Σάββατο. Τοποθέτησα και μερικούς από τους συνεργάτες μου επόπτες στην πύλη, ώστε κανείς να μη διακινεί εμπορεύματα μέρα Σάββατο. 20 Έτσι, μία ή δύο φορές οι έμποροι και οι πωλητές των διαφόρων εμπορευμάτων διανυκτέρευσαν έξω από την Ιερουσαλήμ. 21 Τους επέπληξα όμως: «Γιατί διανυκτερεύετε μπροστά στο τείχος;» τους είπα. «Αν το επαναλάβετε θα σας συλλάβω». Από τότε δεν ξανάρθαν μέρα Σάββατο. 22 Έπειτα διέταξα τους λευίτες να εξαγνίζονται πριν πάνε να φυλάξουν τις πύλες τής πόλης, για να διατηρούν αγία την ημέρα τού Σαββάτου.»
Είδαμε σ’ αυτήν την μελέτη πως αποκαλύπτεται προοδευτικά στα βιβλία τής Παλαιάς Διαθήκης η αλήθεια περί της ημέρας τού Σαββάτου. Το γεγονός τής ανάπαυσης τού Κυρίου την έβδομη ημέρα, το ακολουθεί η εντολή σχετικά με το μάννα και ακολουθούν σχετικές εντολές που δίνουν όλο και περισσότερα στοιχεία για το περιεχόμενο και την σημασία της. Είναι ανάγκη ως εκκλησία Χριστού να γνωρίζουμε πώς τα διάφορα επιμέρους θέματα εξελίσσονται στην διαδρομή τής ανθρώπινης ιστορίας από την στιγμή τής Πτώσης μέχρις ημών αλλά και πώς θα εξελιχθούν ως το τέλος που ακόμη δεν έχει έρθει. Είναι σημαντικό να έχουμε πλήρη την εικόνα ενός θέματος. Και βεβαίως όλα αυτά τα επιμέρους θέματα πρέπει να προσαρτώνται αρμονικά πάνω στην σπονδυλική στήλη που είναι το σωτήριο σχέδιο τού Θεού για την ανθρωπότητα εν Χριστώ Ιησού.
Γαντές Δημήτρης,
πρεσβύτερος-ποιμένας